სასამართლო პროცესის გამჭვირვალობის აღქმა

შენიშვნა: ჩვენი ბლოგი აქვეყნებს CRRC-საქართველოს უმცროს მკვლევართა ნამუშევრებს.ეს არის სერიის მეოთხე პოსტი

ანგარიშვალდებული სასამართლოს უზრუნველსაყოფად და მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ მოსახლეობის ნდობის შესანარჩუნებლად აუცილებელია გამჭვირვალე სასამართლოების არსებობა. საქართველოს ორგანული კანონის უახლესი ვერსია საერთო სასამართლოების შესახებ, 2013 წელს მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ცვლილებების შეტანის შემდეგ, მიზნად ისახავს სასამართლო გამჭვირვალობის უზრუნველყოფას. დღესდღეობით სასამართლო ვალდებულია, სასამართლო სხდომები ჩაწეროს და მოთხოვნის შესაბამისად ჩანაწერები ყველა დაინტერესებულ მხარეს მიაწოდოს. ამასთან, საზოგადოებრივ მაუწყებელს უფლება აქვს, ჩაწეროს და ტელევიზიით გადმოსცეს სასამართლო სხდომები, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სასამართლო სხდომა ნაწილობრივ ან მთლიანად დახურულია; ასევე, ჩანაწერები მოთხოვნის შემთხვევაში მედიის სხვა წარმომადგენლებს მიაწოდოს. კანონი ასევე ითვალისწინებს უფლებას, რომ როგორც დაცვისა და ბრალდების მხარეს, ასევე სხდომაზე დამსწრე ნებისმიერ პირს შეეძლოს სასამართლო სხდომის ჩაწერა.

იმის დასადგენად, თუ რამდენად მუშაობს სასამართლო სხდომის განმავლობაში ფოტო, ვიდეო და აუდიო ჩაწერის შესახებ გატარებული საკანონმდებლო ცვლილებები პრაქტიკაში, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ 26 ქართული მედია საშუალება გამოკითხა. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ სასამართლო სხდომები საქართველოში ნამდვილად გამჭვირვალეა, რადგან კანონთან ფარგლებში საზოგადოებრივი მაუწყებლისადმი ყველა მედია საშუალების მიმართვა, მიეღოთ სასამართლოს სხდომის ჩანაწერი, დაკმაყოფილდა.

არსებული სიტუაციის გათვალისწინებით, ეს ბლოგი აჩვენებს, თუ როგორ აღიქვამენ საქართველოს მოქალაქეები სასამართლოს გამჭვირვალობას და ამისთვის იყენებს CRRC-ის 2014 წლის გამოკითხვას „მართლმსაჯულების სისტემისადმი დამოკიდებულება საქართველოში, 2014“, რომელიც დაფინანსებულია აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტისა (EWMI) და ამერიკის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) მიერ.

რესპონდენტებს ეკითხებოდნენ, მათი აზრით, რამდენად გამჭვირვალე იყო სასამართლო პროცესები 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე  და ამის შემდეგ. მხოლოდ 13%-მა განაცხადა, რომ სასამართლოები 2012 წლამდე გამჭირვალე იყო. ეს ის პერიოდია, როდესაც მხოლოდ სასამართლოს ჰქონდა ჩაწერისა და სტენოგრაფირების უფლებამოსილება და მოსამართლეს შეეძლო, „მოტივირებული გადაწყვეტილებით“ ესეც აეკრძალა. 2012 წლის არჩევნების შემდგომი პერიოდისთვის იგივე პასუხი გასცა რესპონდენტთა 34%-მა.

შენიშვნა: პასუხები კითხვაზე „რამდენად ეთანხმებით ან არ ეთანხმებით იმ მოსაზრებას, რომ სასამართლო პროცესები გამჭვირვალეა საქართველოში?“ კითხვარში გამოყენებული 10-ბალიანი სკალიდან გადაიკოდა 3-ბალიან სკალად, სადაც თავდაპირველი ვარიანტები 1-დან 4-ის ჩათვლით დაჯგუფდა კატეგორიაში „არ ვეთანხმები“, ვარიანტები 5 და 6 - კატეგორიაში „არც ვეთანხმები, არც არ ვეთანხმები“, ვარიანტები 7-დან 10-ის ჩათვლით - კატეგორიაში „ვეთანხმები“.

დამოკიდებულებათა შორის განსხვავება დასახლების ტიპის მიხედვითაც ნათლად ჩანს. თბილისის მაცხოვრებელთა მხოლოდ 7%, სხვა ქალაქების მოსახლეობის 13% და სოფლის მაცხოვრებელთა 17% თვლის, რომ 2012 წლამდე სასამართლოები გამჭვირვალე იყო.

სასამართლო გამჭვირვალობის აღქმა 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ მსგავსად გადანაწილდა: დედაქალაქის მაცხოვრებლების 20%, სხვა ქალაქების მცხოვრებთა 33% და სოფლის მოსახლეობის 44% ეთანხმება მოსაზრებას, რომ სასამართლო პროცესები გამჭვირვალე იყო. აღმოჩნდა, რომ სოფლის მოსახლეობას ყველაზე მეტად სჯერა სასამართლოების გამჭვირვალების. თუმცა, როგორც ცნობილია, სოფლის მოსახლეობა ინსტიტუტების მიმართ ყოველთვის შედარებით მეტი ნდობით გამოირჩევა.

 ამრიგად, საქართველოში ხალხის მიერ სასამართლოს გამჭვირვალობის აღქმა, ასევე 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე და არჩევნების შემდეგ მდგომარეობა განსხვავებულად ფასდება. თუმცა, ორივე შემთხვევაში (არჩევნებამდე და მის შემდეგ) ამ საკითხზე სოფლისა და ქალაქის მოსახლეობას ძალიან განსხვავებული შეხედულებები აქვს.

გამოკითხვის „მართლმსაჯულების სისტემისადმი დამოკიდებულება საქართველოში, 2014“ შესახებ მეტი ინფორმაციის მისაღებად გადახედეთ მონაცემებს აქ.

მარი მეხრიშვილი