როგორ განსხვავდება სამსახურით კმაყოფილება სამუშაოს პროფილის მიხედვით?

რიგი დარგებისა, მათ შორის ეკონომიკა, სოციოლოგია და ფსიქოლოგია, შეისწავლის სამსახურით კმაყოფილებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. CRRC-ის 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემების გამოყენებით, ეს ბლოგი წარმოაჩენს, თუ როგორ განსხვავდება სამსახურითკმაყოფილება სამუშაოსპროფილის მიხედვით.

2013 წელს კავკასიის ბარომეტრმა პირველად გამოიყენა შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის პროფესიების სტანდარტული კლასიფიკაცია (ISCO-08),რომ გაეზომა რესპონდენტების დასაქმების სტატუსი (შემდგომში მოხსენიებული, როგორც „სამუშაოს პროფილი“). სამსახურითკმაყოფილების გასაზომად კი გამოიყენეს შემდეგი კითხვები:

• „რამდენად ეთანხმებით ან არ ეთანხმებით შემდეგ მოსაზრებას: ვაკეთებ საქმეს, რომელიც ბევრ ადამიანს სჭირდება“.

• „ზოგადად რამდენად კმაყოფილი ან რამდენად უკმაყოფილო ხართ თქვენი სამსახურით?“

• „რამდენად ეთანხმებით ან არ ეთანხმებით შემდეგ მოსაზრებას: ვგრძნობ, რომ სამსახურში ჩემს შრომას აფასებენ.“

CRRC-ის 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემების თანახმად, სხვადასხვა სამუშაოს პროფილის მქონე ქართველებსსამსახურით კმაყოფილების სხვადასხვა დონე აქვთ. ქართველებს, რომლებსაც ე.წ. „მაღალი პროფილის“ სამსახური აქვთ (75%) ორჯერ უფრო მეტად ფიქრობენ, რომ აკეთებენ ბევრი ადამიანისთვის საჭირო საქმეს, ვიდრე „დაბალი პროფილის“ სამსახურის მქონენი (40%). 

დიაგრამა 1 ¹

შესაბამისად, სამსახურით კმაყოფილება განსხვავდება სამუშაოსპროფილის მიხედვით. დასაქმებული ქართველებიდან, ვინც გამოხატასაკუთარი სამსახურით კმაყოფილება, დიდია„მაღალი პროფილის“ სამსახურის მქონე ადამიანების წილი. 

მსგავსი ლოგიკით, რესპონდენტების რაოდენობა, რომლებიც ეთანხმება მოცემულობას: „ვგრძნობ, რომ სამსახურში ჩემს შრომას აფასებენ“ თითქმის ორჯერ მეტია „მაღალი პროფილის“ სამუშაოს (47%), ვიდრე „დაბალი პროფილის“ სამუშაოს მქონე პირებში (25%).

ქართველებში სამსახურით კმაყოფილება განსხვავდება სამუშაოს პროფილის მიხედვით. ზემოთ მოყვანილი დიაგრამები წარმოაჩენენ განსხვავებას: დასაქმებულები, რომლებსაც სჯერათ, რომ სხვებისთვის მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებენ და გრძნობენ, რომ სამსახურში მათ შრომას აფასებენ, უფრო დიდი ალბათობით„მაღალი პროფილის“ სამსახურის მქონენი არიან (მენეჯერები, მაღალკვალიფიციური სპეციალისტები). საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში სამუშაოს პროფილის შესახებ უფრო მეტი ინფორმაციისთვის ესტუმრეთ CRRC-ის ვებგვერდს ან მოიძიეთ მონაცემები მონაცემთა ონლაინ ანალიზის გვერდის გამოყენებით.

---

1 შენიშვნა: კითხვარში მოცემული სამსახურის პროფილის აღმნიშვნელი კითხვა მოიცავდა პასუხის შემდეგ ვარიანტებს: მენეჯერი; მაღალკვალიფიციური სპეციალისტი; შუალედური რგოლის სპეციალისტი ან ტექნიკოსი; ოფისში მომუშავე დამხმარე პერსონალი; მომსახურების ან სავაჭრო სფეროს მუშაკი; სოფლის მეურნეობის / მეტყევეობის / მეთევზეობის დარგის კვალიფიციური მუშაკი; ხელოსანი და მონათესავე პროფესიების მუშაკი; სამრწეველო დანადგარების, მოწყობილობების, მანქანების ოპერატორი / ამწყობი; არაკვალიფიციური მუშა და შეიარაღებულ ძალებში მომუშავე პერსონალი. თითოეული ვარიანტი შეესაბამება კვალიფიკაციის, ანაზღაურებისა და პრესტიჟის სხვადასხვა დონეს. ამ ბლოგისთვის ვარიანტები „მენეჯერი“ და „მაღალკვალიფიციური სპეციალისტი“ დაჯგუფდა ერთად „მაღალი პროფილის“ კატეგორიაში მაშინ, როდესაც დანარჩენი ვარიანტები „დაბალი პროფილის“ საქმიანობებში გაერთიანდა. პასუხის ვარიანტები „არ ვიცი“ და „უარი პასუხზე“ დასაქმებულთა მხოლოდ 3% დააფიქსირა. შესაბამისად, ისინი უგულებელყოფილნი იყვნენ ანალიზის პროცესში. აღსანიშნავია, რომ ბლოგში მოცემული დაკვირვებები შეესაბამება ქართველთა მხოლოდ იმ ნაწილს, რომლებმაც ინტერვიუს პროცესში სამსახურის ქონა დააფიქსირეს (გამოკითხულთა 39%), ხოლო თანაფარდობა მაღალი და დაბალი პროფილის პროფესიებს შორის არ არის თანაბარი (23% და 77%).^↩

ივარჯიშე და იყავი ბედნიერი

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ვინც რეგულარულად ვარჯიშობს, უფრო ჯანმრთელია, ვიდრე ის, ვინც პასიურად ცხოვრობს. მაგრამ ასევე საინტერესოა, არის თუ არა რეგულარულად მოვარჯიშე უფრო ბედნიერიც? ბრისტოლის უნივერსიტეტის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, ადამიანები, რომლებიც რეგულარულად ვარჯიშობენ, ზოგადად უფრო ბედნიერები არიან, უკეთ მუშაობენ და ნაკლებად განიცდიან სტრესს. უფრო მეტიც, ბევრმა კვლევამ ცხადჰყო, რომ ფიზიკური ვარჯიში დეპრესიას ებრძვის და განწყობას აუმჯობესებს, რაც ვარჯიშისას ნეიროგენეზის და ენდორფინების გამოყოფის ხარჯზე ხდება. CRRC-ის 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემებზე დაყრდნობით, ეს ბლოგი იკვლევს, არიან თუ არა ფიზიკურად აქტიური ადამიანები საქართველოში უფრო ბედნიერები და უფრო კმაყოფილები საკუთარი ცხოვრებით იმათთან შედარებით, ვინც არ ვარჯიშობს. ამასთან, ბლოგი გააანალიზებს, ვინ უფრო მეტად ვარჯიშობს, ქალი თუ კაცი, და სად უფრო აქტიურია მოსახლეობა: თბილისში, სხვა ქალაქებსა თუ სოფლებში.

ფიზიკური ვარჯიშის ბევრი დადებითი მხარის მიუხედავად, საქართველოში, ისევე როგორც ამერიკასა და ევროკავშირში, არც ისე ბევრი ადამიანია ფიზიკურად აქტიური. კავკასიის ბარომეტრის მონაცემებით (იხ. დიაგრამა 1), საქართველოს მოსახლეობის 16% ვარჯიშობს კვირაში ორ საათს მაინც. რაც შეეხება სქესებს შორის განსხვავებას, საქართველოში მცხოვრები მამაკაცები (22%) ფიზიკურად ორჯერ უფრო აქტიურები არიან, ვიდრე ქალები (10%).

დიაგრამა 1[1]

---

[3] შენიშვნა: კითხვისას „ზოგადად რამდენად კმაყოფილი ხართ თქვენი ახლანდელი ცხოვრებით“ გამოყენებული იყო 10-ბალიანი სკალა. ამ დიაგრამაზე ეს სკალა შეიცვალა 5-ბალიანი სკალით, სადაც კოდები ‘1’ და ’2’ დაჯგუფდა კატეგორიაში „ძალიან ბედნიერი“, კოდები ‘3’ და ‘4’ - კატეგორიაში ‘2’, კოდები ‘5’ და ‘6’ - კატეგორიაში ‘3’, კოდები ‘7’ და ‘8’ - კატეგორიაში ‘4’ და კოდები ‘9’ და ‘10’ - კატეგორიაში „ძალიან კმაყოფილი.“ ვარიანტები „არ ვიცი“ და „უარი პასუხზე“ ანალიზიდან გამოირიცხა.

მონაცემების თანახმად, თბილისსა და სხვა ქალაქებში მცხოვრები ხალხი ფიზიკურად უფრო აქტიურია, ვიდრე სოფლებში მცხოვრები ადამიანები: თბილისის მოსახლეობის 22% და სხვა ქალაქებში მცხოვრები მოსახლეობის 20% რეგულარულად ვარჯიშობს მაშინ, როცა სოფლის მოსახლეობის მხოლოდ 9% ვარჯიშობს კვირაში 2 საათს მაინც.

დიაგრამა 2[2]

კვლევის შედეგებით, ფიზიკურად აქტიური ადამიანები უფრო კმაყოფილები არიან დღევანდელი ცხოვრებით. ქვემოთ მოყვანილი დიაგრამა აჩვენებს, რომ მათგან, ვინც ვარჯიშობს, 40% კმაყოფილია საკუთარი ცხოვრებით მაშინ, როცა ეს მაჩვენებელი 33%-მდე მცირდება არააქტიურ მოსახლეობაში. განსხვავება კიდევ უფრო თვალსაჩინოა მათთან, ვინც უკმაყოფილია საკუთარი ცხოვრებით: მათი 18%, ვინც ვარჯიშობს, და მათი 31%, ვინც არ ვარჯიშობს, ცხოვრებით კმაყოფილი არ არის.

დიაგრამა 3[3]

ამრიგად, საქართველოში მოსახლეობის დაახლოებით იგივე რაოდენობა ვარჯიშობს რეგულარულად, რაც ამერიკასა და ევროკავშირის ქვეყნებში. ასევე, ბედნიერებისა და ცხოვრებით კმაყოფილების დონე უფრო მაღალია ფიზიკურად აქტიურ მოსახლეობაში.

თუ გსურთ, მეტი გაიგოთ ფიზიკურ აქტივობასა და ბედნიერებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე სამხრეთ კავკასიაში, ესტუმრეთ CRRC-ის ვებგვერდს ან მოიძიეთ მონაცემები მონაცემთა ონლაინ ანალიზის სისტემის გამოყენებით. 

[1] შენიშვნა: კითხვისას „ზოგადად რამდენად ბედნიერი ხართ“ გამოყენებული იყო 10-ბალიანი სკალა. ამ დიაგრამაზე ეს სკალა შეიცვალა 5-ბალიანი სკალით, სადაც კოდები ‘1’ და ’2’ დაჯგუფდა კატეგორიაში „ძალიან ბედნიერი“, კოდები ‘3’ და ‘4’ - კატეგორიაში ‘2’, კოდები ‘5’ და ‘6’ - კატეგორიაში ‘3’, კოდები ‘7’ და ‘8’ - კატეგორიაში ‘4’ და კოდები ‘9’ და ‘10’ - კატეგორიაში „ძალიან ბედნიერი.“ ვარიანტები „არ ვიცი“ და „უარი პასუხზე“ ანალიზიდან გამოირიცხა. 

[2] შენიშვნა: კითხვისას „ზოგადად რამდენად კმაყოფილი ხართ თქვენი ახლანდელი ცხოვრებით“ გამოყენებული იყო 10-ბალიანი სკალა. ამ დიაგრამაზე ეს სკალა შეიცვალა 5-ბალიანი სკალით, სადაც კოდები ‘1’ და ’2’ დაჯგუფდა კატეგორიაში „ძალიან ბედნიერი“, კოდები ‘3’ და ‘4’ - კატეგორიაში ‘2’, კოდები ‘5’ და ‘6’ - კატეგორიაში ‘3’, კოდები ‘7’ და ‘8’ - კატეგორიაში ‘4’ და კოდები ‘9’ და ‘10’ - კატეგორიაში „ძალიან კმაყოფილი.“ ვარიანტები „არ ვიცი“ და „უარი პასუხზე“ ანალიზიდან გამოირიცხა.

აქტიური და დასაქმებული

ნიშნავს კი მეტი თავისუფალი დრო იმას, რომ უფრო მეტის გაკეთება შეგვიძლია? CRRC-ის 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის გამოკითხვის თანახმად, ამ კითხვაზე პასუხი არც ისეთი მარტივია. უმუშევრობა შეიძლება ნიშნავდეს, რომ თქვენს განკარგულებაში უფრო მეტი დროა. თუმცა, ეს იმასაც შეიძლება ნიშნავდეს, რომ დასაქმებულებთან შედარებით ნაკლები შესაძლებლობა და რესურსები გაქვთ სხვადასხვა სახის აქტივობაში ჩასართავად. ეს ბლოგი განიხილავს აქტივობებს, რომლებშიც ადამიანები ერთვებიან და აღწერს განსხვავებებს მათ შორის, ვისაც აქვს და ვისაც არ აქვს სამსახური.

2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემების მიხედვით, ქართველების 40% ან დაქირავებულია (25%), ან თვითდასაქმებული (14%). მათგან კი, ვისაც სამსახური არ აქვს, 25% უმუშევარია, 17% - პენსიონერი, 12% - დიასახლისი, 4% - სტუდენტი და 2% - შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი. შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ მათ ვინც მუშაობს, უმუშევრებთან შედარებით ნაკლები დრო აქვთ სხვადასხვა სახის აქტივობებში მონაწილეობის მისაღებად. თუმცა, CRRC-ის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემები აჩვენებს, რომ ისინი, ვინც მუშაობენ, უფრო ხშირად ერთვებიან სხვადასხვა აქტივობებში, ვიდრე უმუშევრები.

დასაქმებულები უფრო მეტად იღებენ მონაწილეობას ისეთ აქტივობებში, რომლებიც ახალი ხალხის გაცნობას და სხვების დახმარებას გულისხმობს. დასაქმებულთა 25%-მა თქვა, რომ ბოლო 6 თვის განმავლობაში იყო მოხალისე ანაზღაურების გარეშე, 23% კი დაესწრო საჯარო შეხვედრას. რაც შეეხება უმუშევრებს, მხოლოდ 17% და 13%-მა გააკეთა იგივე. ასევე, კითხვაზე, შეასრულეს თუ არა რაიმე სამუშაო ბოლო ერთი კვირის განმავლობაში, ერთი საათით მაინც, ოჯახის ან ახლო ნათესავის კერძო ბიზნესისთვის, უფრო მეტმა დასაქმებულმა გასცა დადებითი პასუხი, ვიდრე უმუშევარმა.

შენიშვნა: გრაფიკზე მოცემულია მხოლოდ „დიახ“ პასუხის პროცენტული მაჩვენებლები. გრაფიკზე არ არის გამოსახული „არა“, „არ ვიცი“ და „უარი პასუხზე“ პასუხის მონაცემები. დიაგრამა აღწერს მხოლოდ იმ რესპონდენტების პასუხებს, რომლებიც დასაქმებულები ან უმუშევრები არიან. დიასახლისების, სტუდენტების, პენსიონერების და შეზღუდულის შესაძლებლობების მქონე პირების პასუხები დიაგრამაზე წარმოდგენილი არ არის.

უფრო მეტიც, პოლიტიკური მონაწილეობის თვალსაზრისით, დასაქმებული ადამიანები უფრო მეტ ჩართულობას აჩვენებენ. დაახლოებით 90% ორივე ჯგუფისა, დასაქმებულებისა და უმუშევრებისა, ამბობს, რომ შემდეგ კვირას რომ  საპრეზიდენტო არჩევნები ტარდებოდეს, მონაწილეობას მიიღებდა. თუმცა, კითხვაზე, მიიღეს თუ არა მონაწილეობა 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებში, დასაქმებულთა 90% და უმუშევრების 81% ამბობს, რომ ხმა მისცა. უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მონაცემებით, ამ კონკრეტულ არჩევნებზე ამომრჩეველთა აქტივობა მხოლოდ 59.75% იყო. რესპონდენტთა რაოდენობა, რომლებიც ამბობენ, რომ არჩევნებში მონაწილეობა მიიღეს, ან მომავალში მიიღებენ, როგორც წესი, აქტივობის რეალურ მაჩვენებლებს აღემატება. ამ განსხვავებას  მრავალი მიზეზი აქვს; თუმცა ამ მიზეზების განხილვა ამ ბლოგის მიზანი არ არის.

დასაქმებულები და უმუშევრები ჰგვანან ერთმანეთს ინტერნეტის მოხმარების სიხშირით. თუმცა, რამდენადმე განსხვავებულია მათი საქმიანობა ინტერნეტში. როგორც 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრი აჩვენებს, დასაქმებულთა 36% და უმუშევართა 31% ყოველდღე იყენებს ინტერნეტს. ინტერნეტის მოხმარების დროს ყველაზე ხშირად განხორციელებული აქტივობები მსგავსია ორივე ჯგუფისთვის - უმეტესად, ადამიანები ინტერნეტს სოციალურ ქსელებზე შესასვლელად ან ინფორმაციის მოსაძიებლად იყენებენ. თუმცა, არსებობს განსხვავება სიხშირეებში ჯგუფებს შორის - დასაქმებულები ნაკლებად იყენებენ ინტერნეტს სოციალურ ქსელებში შესასვლელად და უფრო მეტად ინფორმაციის მოსაძიებლად. ისინი, ასევე, მეტად გზავნიან და იღებენ ელექტრონულ წერილებს, რაც შესაძლოა, მათ სამსახურს უკავშირდებოდეს.

შენიშვნა: გრაფიკზე წარმოდგენილია მხოლოდ რესპონდენტების მიერ დასახელებული აქტივობების სიხშირე. რესპონდენტებს ბარათზე ჩამოთვლილი აქტივობებიდან მაქსიმუმ სამი პასუხის დასახელება შეეძლოთ. დიაგრამა აღწერს მხოლოდ იმ რესპონდენტების პასუხებს, რომლებიც დასაქმებულები ან უმუშევრები არიან. დიასახლისების, სტუდენტების, პენსიონერების და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების პასუხები დიაგრამაზე წარმოდგენილი არ არის.

აღწერილ  განსხვავებებზე საუბრისას მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ დასაქმებულებს და უმუშევრებს შორის არ არის მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული განსხვავებები. ისინი თანაბრად არიან განაწილებული გეოგრაფიულად და სქესის მიხედვით. რაც შეეხება ასაკს, უმუშევართა შორის 18-დან 35-წლამდე ადამიანების რაოდენობა უფრო მეტია (45% უმუშევრებს შორის, 35% დასაქმებულებს შორის). მიუხედავად იმისა, რომ ფინანსური ფაქტორები მნიშვნელოვანია, მხოლოდ ისინი ვერ ახსნიან სოციალურ ჩართულობასთან დაკავშირებულ განსხვავებებს, რადგან ისეთი აქტივობები, როგორებიცაა მოხალისეობა, საჯარო შეხვედრებზე დასწრება და ხმის მიცემა, არ მოითხოვს სერიოზულ ფინანსურ რესურსებს.

ამრიგად, ადამიანები, რომლებიც მუშაობენ, უფრო მეტად არიან ჩართულნი სხვა სოციალურ აქტივობებში, ვიდრე ისინი, ვინც არ მუშაობენ. ამ განსხვავებების მიღმა ფინანსურის გარდა, სოციალური ფაქტორებიც შეიძლება იდგეს. შესაძლოა, მათ, ვინც მუშაობს, მეტი შესაძლებლობა აქვთ სხვადასხვა აქტივობაში ჩასართავად, რადგან მეტი კავშირები აქვთ იქიდან გამომდინარე, რომ სამსახურის გამო გარკვეული სოციალური ქსელის წევრები არიან. შესაძლოა, პირიქით, სამსახური იმიტომ აქვთ, რომ უკვე ჰქონდათ მეტი სოციალური კავშირები და შესაბამისად, იყვნენ და არიან სხვადასხვა აქტივობაში აქტიურად ჩართული. ამ საკითხზე ზუსტი პასუხის გაცემა არ შეგვიძლია, თუმცა, მისი პოვნა მნიშვნელოვანია, რადგან, 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის თანახმად, საქართველოში საკმარისად არიან უმუშევარი ადამიანები (25%), რომელთაც შესაძლოა, ჰქონდეთ თავისუფალი დრო, რომელიც შეიძლება, კარგი საქმის გასაკეთებლად გამოიყენონ.

თქვენი აზრით, რატომ არიან უმუშევრები უფრო ნაკლებად ჩართული ბლოგში აღწერილ აქტივობებში? რატომ არ მონაწილეობენ უმუშევრები ამ სოციალურ აქტივობებში? ეს მხოლოდ ეკონომიკურ ფაქტორებთანაა დაკავშირებული თუ არსებობს სხვა ფაქტორებიც, რომლებსაც ამ მიგნებების ახსნა შეუძლიათ?

გაგვიზიარეთ თქვენი მოსაზრებები CRRC-ის ფეისბუქის გვერდზე.

ფატალიზმი, ეკონომიკური კეთილდღეობა და განათლება საქართველოში

„ჩვენ მხოლოდ დღევანდელი დღით ვცხოვრობთ“ - ამ ფრაზით რაჰმატო და კიდანუ¹ აღწერენ იმ ადამიანთა განწყობას, ვინც ხელი ჩაიქნია ცხოვრებაზე. მათ არ იციან და არც სურთ იცოდნენ, რას უნდა ელოდონ ხვალ. ეს არის მდგომარეობა, როდესაც მხოლოდ დღიდან დღემდე არსებობ და არ გაქვს მომავლის იმედი. საკუთარი თავის ასეთ უმწეო მდგომარეობაში წარმოდგენა მომავალთან მიმართებაში ფატალიზმის სახელითაა ცნობილი. მ. ჭაბაშვილის უცხო სიტყვათა ლექსიკონის მიხედვით, ფატალიზმი [ლათ. fatalis - საბედისწერო] ბედისწერის არსებობის, წინასწარ განსაზღვრული ბედის გარდუვალობის რწმენაა. რატომ არის მნიშვნელოვანი ფატალიზმის შესწავლა? სტროჰანის და სიუს², ვუს და შაპიროს³, ასევე რუიუს⁴ კვლევებმა დაადასტურა, რომ ფატალისტური დამოკიდებულების გათვალისწინება ადამიანების ქცევის საკმაოდ ფართო სპექტრის ახსნაში გვეხმარება. მაგალითად, დადასტურდა ფატალიზმის კავშირი ისეთ ქცევებთან, როგორებიცაა: ფულის შეგროვება, პროფესიის არჩევა, ჯანმრთელობაზე ზრუნვა და ბუნებრივი კატასტროფებისადმი მზაობაც კი. წინამდებარე ბლოგი მიზნად ისახავს ფატალიზმის მიმართების დადგენას ეკონომიკურ კეთილდღეობასთან და განათლების დონესთან საქართველოში.

CRRC-ის 2013 წლის კავკასიის ბარომეტრის მონაცემების მიხედვით, ქართველების უმრავლესობა (39%) არ ამჟღავნებს ფატალიზმს და მეტად იხრება შემდეგი მოსაზრებისკენ: „ადამიანები თავად განაგებენ საკუთარ ბედს.“ თუმცა, არც თუ ისე მცირეა საპირისპირო შეხედულების მქონე ადამიანთა რიცხვიც. ქართველების დაახლოებით მეოთხედი (28%) ეთანხმება იმ მოსაზრებას, რომ „ცხოვრებაში ყველაფერი ბედისწერას ემორჩილება“ (იხ. დიაგრამა 1)⁵.

დიაგრამა 1

რა შედეგამდე შეიძლება, მიგვიყვანოს ფატალიზმმა? კავკასიის ბარომეტრის მონაცემების მიხედვით, საქართველოში ფატალიზმი და ეკონომიკური კეთილდღეობა ერთმანეთთან უარყოფით მიმართებაშია. ოცდათხუთმეტი პროცენტი მოსახლეობის იმ ნაწილისა, რომელიც საკუთარ ეკონომიკურ მდგომარეობას აღწერს, როგორც „ცუდს“, ფიქრობს, რომ „ცხოვრებაში ყველაფერი ბედისწერას ემორჩილება.“ მაშინ, როცა „კარგი“ ეკონომიკური მდგომარეობის მქონე მოსახლეობის მხოლოდ 19% იზიარებს იგივე რწმენას (იხ. დიაგრამა 2)⁶. რა განაპირობებს ამ ურთიერთმიმართებას? ეკონომიკური მეცნიერება ფატალიზმს განიხილავს, როგორც ეკონომიკურ საქმიანობაში კაპიტალის დაბანდების ერთ-ერთ ხელისშემშლელ ფაქტორს⁷. ფატალისტები თავს იკავებენ ფულის ინვესტირებისგან, რადგან არ სჯერათ, რომ საკუთარ ცხოვრებაში რაიმეს შეცვლა შეუძლიათ. მსგავსი პესიმისტური განწყობა მათ შეიძლება ეკონომიკური კეთილდღეობის ზრდის სხვა საშუალებების მიმართაც გამოამჟღავნონ.

დიაგრამა 2

დერკონი და ტაფესი ფატალისტურ ხედვასა და ეკონომიკურ მდგომარეობას შორის ურთიერთმიმართებას ჩაკეტილ წრეს ადარებენ. როდესაც ადამიანს არ სჯერა, რომ შეუძლია შეცვალოს საკუთარი ცხოვრება, მისი მოქმედების მოტივაციაც მცირდება. ის აღარ ეძებს საკუთარი მდგომარეობის გაუმჯობესების გზებს (მათ შორის, არ ზრუნავს საკუთარ ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე). უმოქმედობა კი, თავის მხრივ, პოზიტიური ცვლილებების განხორციელების უუნარობის რწმენას ამყარებს.

რა როლს თამაშობს აქ განათლება? განათლება არამარტო მეტი ინფორმაციის მიღებას, არამედ უნარების განვითარებასა და პრაქტიკაში მათ რეალიზაციასაც უზრუნველყოფს⁸. შესაბამისად, რუიუს აზრით, განათლების დონის ზრდის კვალდაკვალ უნდა ვლინდებოდეს ფატალიზმის შესუსტების ტენდენცია. მისი კვლევით ფატალიზმსა და განათლებას შორის მართლაც დადგინდა ძლიერი უარყოფითი კორელაცია.

დიაგრამა 3

კავკასიის ბარომეტრის შედეგების მიხედვით, განათლების დონესა და ფატალიზმს შორის საქართველოშიც უარყოფითი მიმართებაა. ორმოცდაერთი პროცენტი საქართველოს მოსახლეობის იმ ნაწილისა, რომელსაც მხოლოდ დაწყებითი განათლება აქვს, იხრება მოსაზრებისკენ, რომ „ცხოვრებაში ყველაფერი ბედისწერას ემორჩილება“ მაშინ, როცა უმაღლესი განათლების მქონეთა მხოლოდ 22% იზიარებს იგივე შეხედულებას (იხ. დიაგრამა 3)⁹.

დასკვნის სახით, შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ საქართველოში ფატალიზმი უარყოფით მიმართებაშია მოსახლეობის ეკონომიკურ მდგომარეობასთან (თუმცა, ვერაფერს ვიტყვით მათ შორის არსებულ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირზე). ფატალისტური ხედვის მქონე საქართველოს მოსახლეობა, საპირისპირო შეხედულებების მქონე თანამემამულეებთან შედარებით, უფრო ნაკლებად აფასებს საკუთარ ეკონომიკურ მდგომარეობას, როგორც კარგს. უარყოფითი ურთიერთმიმართება შეიმჩნევა განათლების დონესა და ფატალიზმს შორისაც: განათლების დონის ზრდის კვალდაკვალ მცირდება ფატალიზმი, რაც საქართველოს მოსახლეობის შემთხვევაშიც დერკონის და ტაფესის მიერ აღწერილი ჩაკეტილი წრის გარღვევაში განათლების როლზე მიუთითებს.

თამუნა ჩხაიძე

---

1 Bernard, T., Dercon, S., & Taffesse, A. S. (2011). Beyond fatalism-an empirical exploration of self-efficacy and aspirations failure in Ethiopia ^↩

2 Straughan, P. T., & Seow, A. (1998). Fatalism reconceptualized: a concept to predict health screening behavior. Journal of Gender, Culture and Health, 3(2), 85-100.^↩

Shapiro, J., & Wu, S. (2011). Fatalism and savings. The Journal of Socio-Economics, 40(5), 645-651.^↩

Ruiu, G. (2014). The perverse effect of fatalism on entrepreneurial selection. In: Economics Bulletin. 2014, vol. 34, issue 2, pages 901-922 RePEc:ebl:ecbull:eb-13-00841.^↩

6 კითხვარში გამოყენებული იყო 10-ბალიანი სკალა, სადაც კოდი 1 შეესაბამებოდა პასუხს „ცხოვრებაში ყველაფერი ბედისწერას ემორჩილება“, ხოლო კოდი 10 - პასუხს „ადამიანები თავად განაგებენ საკუთარ ბედს.“ პასუხების დაჯგუფების შედეგად 10-ბალიანი სკალის ნაცვლად მივიღეთ 3-ბალიანი სკალა (პასუხის ვარიანტები 1, 2, 3 და 4 გაერთიანდა პასუხში „ცხოვრებაში ყველაფერი ბედისწერას ემორჩილება“, 5 და 6 - პასუხში „ნეიტრალური“, ხოლო 7, 8, 9 და 10 - პასუხში „ადამიანები თავად განაგებენ საკუთარ ბედს“).^↩

6 პასუხების დაჯგუფების შედეგად, ვარიანტები „ფული არ გვყოფნის საკვებზე“ და „ფული გვყოფნის მხოლოდ საკვებზე, მაგრამ არ გვყოფნის ტანსაცმელზე“ გაერთიანდა კატეგორიაში „ცუდი ეკონომიკური მდგომარეობა“. პასუხის ვარიანტები „ფული გვყოფნის საკვებზეც და ტანსაცმელზეც, მაგრამ არ გვაქვს საშუალება, შევიძინოთ ძვირადღირებული საყოფაცხოვრებო ნივთები, როგორებიცაა მაცივარი ან სარეცხი მანქანა“ - კატეგორიაში „საშუალო ეკონომიკური მდგომარეობა“. პასუხის ვარიანტები „საშუალება გვაქვს, შევიძინოთ ძვირადღირებული საყოფაცხოვრებო ნივთები, როგორებიცაა მაცივარი ან სარეცხი მანქანა“ და „საშუალება გვაქვს, შევიძინოთ ყველაფერი, რაც გვჭირდება“ გაერთიანდა კატეგორიაში „კარგი ეკონომიკური მდგომარეობა“.^↩

6 Bernard, T., Dercon, S., & Taffesse, A. S. (2011). Beyond fatalism-an empirical exploration of self-efficacy and aspirations failure in Ethiopia ^↩

Ruiu, G. (2014). The perverse effect of fatalism on entrepreneurial selection. In: Economics Bulletin. 2014, vol. 34, issue 2, pages 901-922 RePEc:ebl:ecbull:eb-13-00841.^↩

9 პასუხების დაჯგუფების შედეგად ვარიანტები „დაწყებითი განათლების გარეშე“, „დაწყებითი განათლება (დასრულებული ან დაუსრულებელი)“ და „არასრული საშუალო განათლება“ გაერთიანდა პასუხში „არასრული საშუალო განათლება“. პასუხის ვარიანტები „სრული საშუალო განათლება“, „საშუალო ტექნიკური / საშუალო სპეციალური განათლება“ და „არასრული უმაღლესი განათლება“ გაერთიანდა პასუხში „საშუალო განათლება“. პასუხის ვარიანტები „უმაღლესი განათლება (ბაკალავრის, მაგისტრის ან სპეციალისტის დიპლომი)“ და „სამეცნიერო ხარისხი“ კი გაერთიანდა პასუხში „უმაღლესი განათლება“.^↩